Slavernij en christendom

'Die God van jou, die is zo slecht.'

Je hebt net ontdekt dat Jezus bestaat, dat God bestaat en dat de Heilige Geest in je wil wonen. Je bent blij; het als een verliefdheid die je hele lichaam doorstroomt. Je merkt nu dat je leven hiervoor iets miste. Je bent aan de ene kant nog dezelfde, maar gevuld met iets moois. Je wilt, je moet getuigen en dan...... zijn er dierbaren die met verwijten komen: 'die God van jou, die is zo slecht.' Er wordt van alles voor je voeten gegooid. Vaker dan eens hoor je: 'Jouw God keurt slavernij goed en daar geloof jij in?'   

Keurt God slavernij goed? Spoiler: nee! In dit blog leg ik uit hoe de bijbel spreekt over slavernij.

Op voorhand dit: De Bijbel gaat voor een groot deel over sociale gedragsregels. Uit die grote hoeveelheden aan informatie, moet ik keuzes maken. Ik wil u dan ook nadrukkelijk adviseren om kritisch te blijven en ook zelf de bijbel open te slaan. Mocht teksten tegenkomen die vragen oproepen, stel die dan. U kunt reageren op dit blog; gebruik die mogelijkheid. 

Een andere tijd

Mozes mocht de door God geïnspireerde wet (Thora) opschrijven in ongeveer 1400 v. Chr. Dat is een tijd waarin het leven van de mens, op zijn zachts gezegd, onzeker was. Geen verzekeringen, uitkeringen sociaal opvangplan of subsidies van de staat. Er is zelfs geen eens een staat. Niet zoals wij die kennen. Elk moment kon er iets gebeuren dat de levensomstandigheden van een familie of van een individu op zijn kop zette: een brand, een misoogst, een plundering, een ziekte. Van de één op ander moment kon welvaren omslaan in armoede, hongersnood en dood. 
Het vangnet ontbrak en men was aangewezen op elkaar. Maar, van afhankelijkheid kan misbruik gemaakt worden. Buiten Israël werden de zwakkeren niet beschermd. In Israël beschermde de Thora. Hulp en leningen zijn toegestaan vanuit de Thora. Als je je schulden niet kon terugbetalen, moest je met arbeid je schulden aflossen. Zeg ik nu eufemistisch dat men uiteindelijk toch slaaf werd? 

Een ander begrip

Het woord dat gebruikt wordt in het Hebreeuws is ebed. Dit woord wordt vanaf de vorige eeuw regelmatig vertaald als slaaf, maar als we kijken naar de bepalingen rondom het ebed-schap en ook naar eerdere vertalingen en naar de context dan is de vertaling dienstknecht of bediende beter.
Waarom knecht en niet slaaf? Ten eerste heeft het woord slaaf door de eeuwen heen een andere connotatie gekregen. Bij slaaf denken velen aan de Afrikaanse slaven op de plantages in Amerika. Ook denkt men aan onderdanigheid, lijfstraffen en échte eigenaarschap. Bij slavernij denken we aan depersonalisering. De mens is een object zoals elk ander gereedschap en daar kan naar goeddunken mee omgegaan worden. Al die gedachtes passen niet bij het Bijbelse perspectief.

Bijbels perspectief

Bij alle andere volkeren dan het Joodse volk, waren (zijn vaak nog steeds) de sociale omgangsnormen hardvochtig. Mensen zijn daar ongelijk. De rijken en machthebbers staan  als een natuurlijke wet tegenover de onderdrukten. Waar een mindere in de samenleving hard gestraft kon worden voor een bepaalde overtreding of het begaan van een ongeluk, gold die wet niet voor de elite. Ongelijkheid en willekeur waren de regel. Men kon boven de wet staan.

Dit is wereldvreemd aan de Joodse en daarmee aan ook onze, Joods-christelijke cultuur. In de ogen van de Joden en christenen is ieder mens gelijkwaardig. Ieder mens is immers naar Gods evenbeeld geschapen. Wetten golden voor ieder mens op dezelfde wijze. Of je dienstknecht was of meester; recht en straffen waren hetzelfde. 

Voor veel westerlingen is God niet meer relevant, maar de gedachten van gelijkheid zit zo in onze Joods-christelijke cultuur verweven dat het ook voor niet-gelovigen een waarheid als een koe is. Denk hier eens over na. Als God verdwijnt uit onze cultuur, dan verdwijnt ook die vanzelfsprekendheid. Als je geen appelbomen (Joden en christenen) meer hebt, heb je immers ook geen appels (vruchten van het geloof) meer. 

Ik stip nog een verschil aan tussen slaven en knechten. Slaven, het is al genoemd, zijn object en eigendoom van de slavenhouder. Knechten waren in Israël geen eigendom. Ze konden een carrière maken, welvarend worden en in de samenleving en belangrijke posities verwerven. Zij konden er voor kiezen om bij hun meester te blijven, maar zij konden ook vertrekken (de slaaf op de katoenplantage had al die mogelijkheden natuurlijk niet). 

Moraliteit debat

Apart gezet

In Israël was gelijkheid het ideaal en bescherming van de zwakken was (en is) Gods opdracht. Daarmee onderscheidde Israël zich van de volkeren om hen heen. Dat is niet zo vreemd. Zij waren uitgekozen door God, bevrijd uit de slavernij en door Hem apart gezet om een licht te zijn voor de wereld. Door hen zou de mens Gods plan leren kennen.

De Bijbel staat vol met uitingen van Gods bijzondere bepalingen. Ik noem nog één: het Jubeljaar. 

We weten dat de Joden een rustdag kregen, sabbat. Ook dat was uniek in de wereld, destijds. Het was een rustdag waarop iedereen, ongeacht positie in de samenleving, zelfs de gedomesticeerde dieren, geacht werden om rust te nemen.
Aansluitend hadden de Joden in de Thora een gebod gekregen voor elk zevende jaar: het Jubeljaar. In dat jaar werden schulden kwijtgescholden en dus ook de schulden van dienstknechten. Zij waren daarna vrij om te gaan. Maar, omdat dienstknechten behandel moesten worden, zegt de Thora, als naaste verwanten, was voor velen het leven als dienstknecht goed. Velen bleven en werden opgenomen in de familie.

Joden waren immers zelf eens slaaf

Leviticus 39-42
Wanneer een van jullie tot armoede vervalt en zichzelf aan jou verkoopt, mag je hem niet als slaaf laten werken. Je moet hem beschouwen als een loonarbeider of als een vreemdeling die bij je te gast is. Tot aan het jubeljaar zal hij voor je werken, dan hoeft hij je niet meer te dienen en kan hij met zijn gezin terugkeren naar zijn eigen familie en naar de grond van zijn voorouders. De Israëlieten zijn mijn dienaren, Ik heb hen uit Egypte weggeleid; ze mogen niet worden verkocht zoals slaven verkocht worden. 

Christelijke slavenhouders en de bijbel

Ja, er waren christelijke slavenhouder die hun slaven zagen als gereedschap als een ding dat met marteling tot onderdanigheid gedwongen kon worden. Staan christenen er dan anders in dan Joden?
Nee, natuurlijk niet. christen gebruiken de Joodse Bijbel, de Tenach (Oude Testament) en het Nieuwe Testament. Wij hebben dezelfde God die we aanbidden. Gods wil staat vast.
Slavenhouders hadden de Bijbel wel gelezen, maar in plaats van zich er aan te houden, paste ze de Bijbel aan voor hun slaven. Ja, ze moesten christus leren kennen, nee ze moesten gekke ideeën krijgen over gelijkwaardigheid.  

Heeft u enig idee hoeveel je overhoud van de bijbel als je elke tekst over gelijkwaardigheid uit de Bijbel haalt? Dan blijft er 10 % van het Oude Testament over en 50% van het Nieuwe Testament. De slaven kregen dus een heel dun Oud Testamentje en een flink uitgekleed Nieuw Testament; dat was de slavenbijbel. 

Wat zegt dat over de bijbel? Dat gelijkwaardigheid een belangrijk thema is. Wat zegt dat over de christenen van toen? Dat zij niet echt hun best deden om te leven naar Gods maatstaf.
Wat zegt dat over de mens in het algemeen? Dat ongelijkheid makkelijker te verkopen is dan gelijkheid.

Wat betekent dat voor u? Dat u God niet moet beoordelen op wat Zijn volgers doen. Beoordeel Zijn volgers op wat zij doen. Neem daarbij de Bijbels als maatstaf en vergeet niet dat vergeving ook een belangrijke opdracht is van God.